P jak przysłona [słowniczek fotografa]

Najczęściej o przysłonie mówi się jako o parametrze ekspozycji. Faktycznie jest to jeden z trzech kluczowych elementów wpływających na zdjęcia i filmy, ale wpływ przysłony na obrazy jest dużo większy i znaczenie ma nie tylko jej wartość, ale również np. kształt. W tym artykule znajdziesz wszystkie kluczowe kwestie związane z przysłoną – i to nie tylko jako parametrze ekspozycji, ale również elemencie obiektywu. Opowiem o tym co to apertura, jakie znaczenie ma liczba listków przysłony czy co określa jasność obiektywu itp. 

Co to jest przysłona?

Przysłona to element obiektywu, który składa się z listków, mający za zadanie regulować to, ile światła dociera do matrycy bądź materiału światłoczułego. Jej wartość wraz z czasem naświetlania (czyli tym, przez jaki czas światło dociera do sensora) i czułością ISO określa parametry ekspozycji, dostosowując je do poszczególnych sytuacji zdjęciowych. 

A czy zastanawiałeś się może, czym różni się przysłona od przesłony? Sprawdź w poniższym artykule:

5 błędów językowych najczęściej popełnianych przez fotografów

Otwór przysłony (zwany inaczej aperturą), który tworzą jej listki, może przyjmować różne rozmiary. Duży otwór wpuszcza więcej światła i skutkuje płytką głębią ostrości, natomiast domknięta przysłona (mały otwór) ogranicza ilość światła docierającego do matrycy bądź filmu i zwiększa głębie ostrości. Te poszczególne ustawienia przysłony określa się liczbami przysłony, które wyrażane są np. jako f/1.8. Co oznacza ten zapis?

• Im mniejsza liczba znajduje się po f/, tym większy otwór przysłony i więcej światła dociera do matrycy lub filmu. 
• Im większa liczba znajduje się po f/, tym mniejszy otwór przysłony i mniej światła dociera do matrycy lub filmu. 

Spójrz na poniższe zdjęcia (kliknij w nie, aby zobaczyć podgląd w większej rozdzielczości), które najlepiej obrazują, jak ustawienie wartości przysłony wpływa na wygląd fotografii. Wiem, że początkującym sprawi nieco problemu fakt, że nie jest to specjalnie intuicyjne. Przecież f/2.8 oznacza duży otwór przysłony, a przy tym liczba po f jest mała, więc intuicyjnie otwór powinien też być mały? Podpowiadam na początek, aż nie wejdzie to po prostu w krew, zapamiętać sobie to tak, że w dużym uproszczeniu f/ oznacza podzielenie przysłony. Jeśli więc liczba po f/ jest mniejsza, to wynik dzielenia będzie większy. Dla przykładu f/2 można wyobrazić sobie jako podzielenie pełnego otworu przysłony przez 2, a f/8 przez 8. Jeśli otwór w pełni otwartej przysłony ma 1 cm, to przy f/2 otwór po domknięciu miałby 0,5 cm, natomiast przy f/8 0,125 cm. Widać teraz, że w pierwszym przypadku otwór przysłony będzie większy, a w drugim mniejszy, co ma też przełożenie na rzeczywistość. Teraz myślę, będzie bardziej intuicyjny fakt, że f/2.8 dostarcza do matrycy więcej światła niż f/5.6. 

Przysłona a ekspozycja

Jak widać na powyższych przykładowych obrazach przysłona wpływa na głębię ostrości – im mniejsza wartość przysłony, tym płytsza głębia ostrości i na odwrót. Swoją drogą – jak zapamiętać i tę zależność? Proponuję wyobrazić sobie światło przechodzące przez obiektyw jako strumień, a przysłonę jako coś, co będzie go ograniczało. Im szerszy otwór tym woda płynie mniej skoncentrowanym strumieniem, natomiast im mniejszy otwór tym strumień będzie bardziej zwarty. Można to więc przełożyć na fotografię, gdzie duży otwór przysłony zapewni miękkie rozmycia bokeh (małą głębię ostrości), natomiast mały ostre obrazy w dużo większym zakresie planów.

Ale przysłona wpływa także na naświetlanie. Zależność jest prosta:

• im większa średnica przysłony, tym krótszy może być czas naświetlania.
• Im mniejsza średnica przysłony, tym bardziej trzeba wydłużyć czas naświetlania.

Przysłona a bokeh

Wróćmy jednak do głębi ostrości. Ta nierozerwalnie łączy się z pojęciem efektu bokeh, który oznacza sposób, w jaki obiektyw odwzorowuje nieostrości obiektów będących poza polem ostrości. Każdy obiektyw zapewnia jakiś efekt bokeh, ale najlepsze rezultaty daje korzystanie z obiektywów, które posiadają dużo listków przysłony i ich konstrukcja zapewnia otwór przysłony o kształcie kolistym. Dlaczego?

Gdy robisz zdjęcie o płytkiej głębi ostrości i w tle masz jakieś mocno prześwietlone punkty (źródła światła lub mocne refleksy), z pewnością zauważyłeś, że rejestrują się one na ujęciach jako plamki o różnych kształtach. Przyjmują one kształt otworu przysłony. W sytuacji, gdy masz obiektyw o małej liczbie listków przysłony i kształt otworu przysłony jest zbliżony do wielokąta, a nie koła, to te plamki właśnie tak będą się prezentować – jako wielokąty. Nie będzie to wyglądało naturalnie i zmniejszy subtelność efektu bokeh. Odwrotna sytuacja, czyli obiektyw z niemal kolistym otworem przysłony da w rezultacie bardzo naturalnie i plastycznie wyglądający efekt bokeh.

Tworząc przykładowo ujęcia nocne z mocno przymknięta przysłoną (dajmy na to f/16) lub pod Słońce powstają specyficzne gwiazdki. Tworzą się one wskutek załamywania się promieni na krawędzi przysłony i kształt tej gwiazdki będzie uzależniony od liczby listków przysłony. Otwarcie przysłony ograniczy ten efekt. 

Warto jednak podkreślić przy tych rozważaniach, że kształt otworu przysłony i liczba listków przysłony nie wpływają na wartości parametrów przysłony (a więc 6-listkowa przysłona zapewni takie same czasy naświetlania przy np. f/2.8 jak 11-listkowa). 

Minimalna wartość a maksymalna wartość przysłony. Co to jest jasność obiektywu?

Przeglądając parametry obiektywów w sklepie Cyfrowe.pl, znajdziesz pozycje – minimalna i maksymalna wartość przysłony. Są one przy tym dla zoomów doprecyzowane pojęciami „szeroki kąt” i „wąski kąt”. Co to wszystko oznacza?

• Minimalna wartość przysłony szeroki kąt: określa największy możliwy otwór, jaki może mieć przysłona podczas fotografowania dla najkrótszej ogniskowej danego obiektywu. Przykładowo dla obiektywu f/4.0-5.6 i ogniskowych 45-175 mm będzie to wartość f/4.0 (dla ogniskowej 45 mm). Zauważ, że samo pojęcie „minimalnej wartości przysłony” odnosi się do tego, jaka najmniejsza liczba może znaleźć się po f/. 
• Minimalna wartość przysłony wąski kąt: określa największy możliwy otwór przysłony dla najdłuższej ogniskowej. W przypadku obiektywu f/4.0-5.6 i ogniskowych 47-175 mm w przypadku użycia największego przybliżenia, czyli 175 mm dostępne będzie f/5.6.
• Maksymalna wartość przysłony szeroki kąt: określa najmniejszy możliwy otwór przysłony dla najkrótszej ogniskowej. Przykładowo może to być f/22 dla 45 mm. Zwróć uwagę, że w przeciwieństwie do minimalnej wartości, maksymalna określa jaka największa liczba znajduje się po f/, a więc, jak możliwie najmocniej można przymknąć przysłonę.
• Maksymalna wartość przysłona wąski kąt: określa, jak mały może być otwór przysłony w przypadku wybrania najdłuższej ogniskowej. Przykładowo dla 175 mm będzie f/22. 

A czym jest jasność obiektywu? To określenie mówi, jaki jest największy otwór przysłony dostępny w danym obiektywie. Przykładowo dla obiektywu LUMIX G X VARIO 45-175 mm f/4.0-f/5.6 ASPH. POWER O.I.S. jasność wyniesie f/4.0. Nie jest to najlepszy wynik, zatem często jako jasne obiektywy określa się te o minimalnej wartości przysłony (maksymalnym otworze przysłony) rzędu f/2.8 czy f/1.8. Dostępne są także ultra jasne obiektywy przykładowo f/0.9. Poniżej znajdziesz kilka przykładów jasnych szkieł.

 

Mam nadzieję, że ten tekst pomoże Ci w bardziej świadomym operowaniu przysłoną podczas fotografowania, a także w łatwiejszym dobieraniu potrzebnych obiektywów. Jeśli poszukujesz nowego obiektywu, zajrzyj do moich poradników na temat szkieł: