W jak winieta – wada, która może być zaletą zdjęcia [słowniczek fotografa]

Winieta to wada obrazu, która może być jednocześnie jego zaletą. Jako jeden z niewielu mankamentów fotografii stała się także środkiem stylistycznym, używanym do estetyzacji zdjęć. Rzeczywiście może być sprzymierzeńcem fotografa, ale kluczowe jest zrozumienie jej w pełni, tak aby móc sięgać po nią, gdy jest potrzebna na zdjęciu i unikać jej, gdy może je zakłócić. Zajrzyj do tego artykułu, a winieta nie będzie miał przed Tobą żadnych tajemnic.

We wstępie napisałem, że winieta to jedna z niewielu wad obrazu, która bywa także jego zaletą. „Niewielu”, a więc jakie są inne? Otóż przykładowo inną wadą optyczną, która może nie tylko psuć zdjęcia, ale także je kreować, jest dystorsja. To właśnie brak korekty tej wady odpowiada za charakterystyczne obrazowanie przez obiektywy typu rybie oko. Zajrzyj do poniższego artykułu, aby dowiedzieć się więcej na ten temat, a tymczasem wracam do winietowania.

D jak dystorsja – co to jest i jak uniknąć jej na zdjęciach? [słowniczek fotografa]

Co to jest winietowanie? Skąd bierze się winietowanie?

Winietą określamy zaciemnione (niedoświetlone) krańce obrazu, które powstają wskutek:

• niedoskonałości optyki,
• zastosowania źle dopasowanych akcesoriów, które ograniczają dopływ światła do przedniej soczewki i sensora bądź materiału światłoczułego aparatu.

Poniżej znajdziesz zdjęcie z i bez winiety.

Akcesoria fotograficzne a winieta

Przyznam, że nie miałem pod ręką aż tak winietującego obiektywu, stąd dla uwypuklenia omawianego problemu „podkręciłem” winietę w oprogramowaniu. Ale na winietę jesteśmy narażeni częściej, niż może się wydawać.  Do akcesoriów odpowiedzialnych za jej powstawanie należą:

• nakręcane filtry optyczne o zbyt szerokiej ramce,
• stosowanie filtrów kwadratowych o źle dobranym holderze,
• nieodpowiednio dobrane bądź wyprofilowane osłony przeciwsłoneczne.
• źle ustawiona bądź dobrana lampa błyskowa (jeśli kąt padania wiązki będzie węższy niż kąt widzenia obiektywu, to w takiej sytuacji krańce obrazu będą niedoświetlenie).

Winietowanie może zresztą powstać nie tylko wtedy, gdy używa się akcesoriów zamocowanych PRZED przednią soczewką obiektywu, ale również POMIĘDZY obiektywem a aparatem, np. pierścieni pośrednich, filtrów wsuwanych itp. 

Wpływ obiektywu na powstawanie winiety

Za winietowanie odpowiada nie tylko to, jakiego sprzęt użyjesz, ale też jak go użyjesz. Przykładowo, w gorszej jakości obiektywach przy  maksymalnie otwartej przysłonie w obrazie może pojawić się winieta. Problemem wywołującym winietę jest także zastosowanie obiektywów niepokrywających danego sensora czy filmu – czyli po prostu przykładowo obiektywu do matryc APS-C z sensorem pełnoklatkowym. Jeśli stosujesz zoom, to wraz z używaniem dłuższej ogniskowej mniej narażasz się na powstanie winiety.

Oczywiście istotna jest jakość danego modelu obiektywu, gdyż w tych z górnej półki producentom udaje się skutecznie unikać tego zjawiska. W tanich konstrukcja często jest ona obecna, jednakże można sobie z nią łatwo poradzić w post produkcji, o czym opowiem w dalszej części artykułu. 

Jak uniknąć winietowania?

Wysokiej jakości obiektywy

Najprostszym sposobem uniknięcia winietowania jest stosowanie wysokiej jakości obiektywów, w których tego typu wada jest skutecznie marginalizowana. Istotne jest także odpowiednie dobieranie obiektywów. Gdy masz matrycę pełnoklatkową, to korzystaj ze szkieł będących w stanie ją pokryć. W przypadku sensorów APS-C i Micro 4/3 masz więcej możliwości, gdyż zastosowanie w tym przypadku obiektywu pełnoklatkowego nie wpłynie na pojawienie się winiety.

Odpowiednio dobrane akcesoria 

Osłony przeciwsłoneczne

Źle dobrana osłona przeciwsłoneczna lub źle zamontowana z łatwością spowoduje winietowanie. Z pierwszym problemem można poradzić sobie poprzez zastosowanie osłon opracowanych specjalnie dla danego obiektywu (czyli unikać uniwersalnych osłon). Na szczęście są one z łatwością dostępne, a większość producentów dodaje je w zestawie z obiektywem.

Złe mocowanie to tylko kwestia zadbania o to, aby nasuwając osłonę przeciwsłoneczną usłyszeć charakterystyczny „klik”. To oraz odpowiednie oznaczenia na obiektywie (mała biała kropka bądź okrąg) oraz osłonie poinformują Cię, że teraz masz ją właściwie zamocowaną i winietowanie nie powinno być już problemem. 

Filtry optyczne

Podczas używania pierścieni pośrednich warto korzystać z takich o precyzyjnej konstrukcji bądź specjalnie opracowanych przez producentów, których budowa pozwala ograniczyć winietowanie. Nakręcane filtry optyczne warto, aby miały bardzo wąską ramkę (tzw. filtry optyczne slim), tak aby ta nie ograniczała docierającego do sensora czy filmu światła, tworząc tym samym winietę. To samo dotyczy holderów do filtrów optycznych. Podczas łączenia kilku filtrów optycznych trudniej będzie uniknąć  winiety, ale nawet jak pojawi się na zdjęciu, to z łatwością sobie z nią poradzisz – jeśli zerkniesz do dalszej części artykułu, to dowiesz się jak. 

Lampa błyskowa z szerokim kątem wiązki lub zoomem

Aby uniknąć niedoświetleń obrazu i efektu winietowania podczas fotografowania z lampą błyskową należy dobrać lampę o odpowiednim kącie wiązki bądź z szerokim zakresem zoomu palnika, który pokrywa się z zastosowanym przez Ciebie obiektywem (przykładowo lampa o zoomie 24-105 mm). 

Jak usunąć winietę w programie graficznym?

OK, postarałeś się, aby nie było winiety, ale ona tam wciąż jest. A może masz do dyspozycji tylko obiektyw o niższej jakości, który mocno winietuje? Nie rezygnuj ze zdjęć i nie martw się aż tak bardzo winietą! Dobrze gdyby jej nie było, ale jeszcze nie wszystko stracone (chyba że sam chciałeś ją wprowadzić do zdjęcia – ale o tym później).

Przede wszystkim, aby zabrać się usuwanie winiety, najlepiej jest fotografować z użyciem formatu RAW. Oczywiście da się ją usunąć w oparciu o plik JPEG, ale z RAWami będzie to dużo prostsze i bardziej skuteczne.

Wybierz zdjęcie, które cechuje się mocną winietą i otwórz je w oprogramowaniu graficznym – np. w Adobe Photoshop (w Lightroom zrobisz to w podobny sposób). Gdy otworzy Ci się wtyczka Camera Raw wybierz zakładkę Optyka. 

Następnie zaznacz opcję Użyj korekcji obiektywu. Program automatycznie dobierze parametry do użytego przez Ciebie obiektywu i skoryguje wszystkie wady optyczne, w tym winietę. Zasadniczo gotowe – możesz cieszyć się obrazem pozbawionym winietowania. 

Gdy Adobe Photoshop nie wykryje zastosowanego przez Ciebie obiektywu, bądź nie satysfakcjonuje Cię automatyczna korekta, możesz za pomocą suwaka winieta wprowadzać własne zmiany. Przesuwanie w lewo będzie dodatkowo przyciemniało krańce kadru, natomiast przesuwanie w prawo rozjaśniało te partie obrazu. Opcja ta jest dostępna także w zakładce Optyka -> Ręczny.

Winieta jako efekt artystyczny 

Niepożądana winieta jest wadą, która psuje fotografie. Często jest jednak używana jako zabieg estetyczny, który ma za zadanie skupić uwagę widza na centralnej części obrazu. Obecnie wielu widzów i fotografów uważa go już za passé, ale moim zdaniem jest to zabieg stylistyczny jak każdy inny. Grunt to świadomie z niego korzystać i nie przesadzać. Traktować jako dodatek do fotografii, a nie coś, co ma ją uratować. Zresztą, ciekawy jestem Waszego zdania na temat „przestarzałości” winiety – dajcie znać w komentarzach, co o niej myślicie i, czy ją stosujecie.

Wracając jednak do tematu, to winieta może posłużyć w portrecie do podkreślenia modeli czy ich twarzy. Przydaje się także nie tylko do skupiania uwagi widzów, ale również jej odwracania – gdy np. tło i otoczenie jest mniej atrakcyjne wizualnie, winieta może być dobrym sposobem na „ukrywanie” tego, co działo się przy krańcach kadru. Dlatego właśnie może przydawać się nie tylko w portrecie, ale również w fotografii reportażowej, makro, krajobrazowej czy ślubnej. Niezależnie od tego, do czego ją używasz, korzystaj z niej umiarkowanie. Ostra winieta – poza wyjątkami, które potwierdzają regułę – będzie już raczej trącić efekciarstwem.

Czasami punktowe światło tworzy swoistą winietę, pozwalając podkreślić motyw zdjęcia – tak jak na poniższym moim zdjęciu wykonanym w trakcie spektaklu „Dwoje biednych Rumunów mówiących po polsku” Teatru Orbity.

Jak zrobić winietę jako efekt estetyczny?

Uruchom wybrane zdjęcie w Photoshopie (jeśli to RAW i otworzy się Camera RAW, to dokonaj redukcji oryginalnej winiety obiektywu, wszystkich korekt i uruchom właściwy program Photoshop). Następnie wybierz opcję Filtr -> Korekcja obiektywu. W oknie, które się uruchomi, kliknij zakładkę Niestandardowe i przejdź do pola winieta z dwoma suwakami. Możesz tutaj zmienić stopień zaciemnienia bądź rozjaśnienia fragmentów obrazów oraz dostosować pozycję punktu środkowego winiety. 

W tym przykładzie winieta pozwoliła przyciemnić oświetlone silnym światłem tło, które odciągało wzrok od emu.

Teraz myślę, iż z łatwością zapanujesz nad winietą i sięgniesz po nią, gdy będzie mogła pomóc Ci w edycji Twoich zdjęć. Powodzenia!