OŚWIETLENIE FILMOWE: Jakie lampy są najlepsze? Typowe rodzaje oświetlenia filmowego

Świat obrazu nierozerwalnie łączy się ze światłem, które zarówno w fotografii, jak i w filmie jest podstawą egzystencji tychże dziedzin sztuki. Zarówno podczas nagrywania wideo, jak i jego odtwarzania, niezbędne jest światło. W ciągu wielu dekad branża filmowa stworzyła i rozwijała kilka rodzajów lamp, które służą do oświetlania scen, obiektów i ludzi. Dzisiaj przyjrzymy się typowym lampom używanym podczas produkcji filmowej. Jakie rodzaje oświetlenia filmowego najlepiej sprawdzają się w określonych sytuacjach?

Zanim jednak przejdziemy do samych lamp, warto nadmienić kilka ważnych zmiennych, dotyczących oświetlenia. I tak wyróżniamy np. lampy z otwartą ramą, które posiadają jedynie obudowę, reflektor i żarówkę. Lampa taka służy przede wszystkim do wytwarzania światła twardego, które rzuca ostre cienie. Do najpowszechniej używanych należy 800W Red head, oraz 1000W Blonde.

Następnie mamy tzw. fresnel, czyli lampę, która posiada soczewkę fresnela. Jest to rodzaj soczewki podzielony na koncentryczne kręgi, przez co soczewka ta jest znacznie cieńsza niż konwencjonalna soczewka o tej samej mocy. Dzięki takiemu rozwiązaniu światło wychodzące z lampy może być skupione lub rozproszone poprzez zmianę odległości między lampą/reflektorem a soczewką. Tutaj przykład lampy z soczewką fresnela: ARRI 150 Plus Fresnel reflektor studyjny.

Kolejna sprawa to lampa praktyczna. Za takie uważa się każde źródło światła, które pojawi się w scenie, jak np. lampka nocna, czy choćby latarka trzymana przez bohatera filmu. Bardzo często w takim oświetleniu wymienia się żarówki na takie, które spełniają konkretne wymagania danej sceny, tj. moc, temperaturę barwową, itp.

Podstawy oświetlenia filmowego – charakterystyka światła a kreatywne sposoby oświetlenia postaci

Następna sprawa to tzw. CRI (Color Rendering Index), czyli indeks przetwarzania barw. Mówiąc prostszym językiem – współczynnik ten dotyczy zdolności źródła światła do poprawnego i wiernego odwzorowania kolorów oświetlanych obiektów w porównaniu do naturalnego światła. Skala wartości mieści się w zakresie od 0 do 100, przy czym 100 jest wartością najwyższą. Światło tungsten, czyli wolframowe, ma wartość 100, a zatem jest idealne takie, jak światło słoneczne.

Ostatnią zmienną jest temperatura barwowa, która dotyczy koloru białego światła, emitowanego przez źródło w oparciu o idealne promieniowanie, mierzone w stopniach Kelvina. Białe światło może by ciepłe (tj. żółte lub pomarańczowe) lub chłodne (niebieskie). Temperatura barwowa źródeł światła, a zwłaszcza mieszanka różnych temperatur, jest istotnym elementem budowania oświetlenia na planie filmowym.

Znając najważniejsze zmienne, związane z oświetleniem, możemy poznać typowe rodzaje oświetlenia filmowego, stosowane zarówno w tych dużych, jak i mniejszych produkcjach.

Tungsten, czyli Wolfram i halogen kwarcowy lub wolframowy

Lampy wolframowe są praktycznie tym samym typem oświetlenia, jakie jeszcze do niedawna były w każdym domu i biurze. Podstawową różnicą jest to, że używa się w nich żarówki, wykorzystujące tzw. regeneracyjny cykl halogenowy. Szklana żarówka wykonana jest z mocnego szkła kwarcowego lub glinokrzemianowego. Lampy te działają w znacznie wyższej temperaturze niż zwykłe lampy żarowe z żarówkami wolframowymi. Dzięki temu mogą osiągnąć wyższą temperaturę barwową oraz jasność.

Lampy wolframowe produkują ciepłe światło, które można zamienić na kolor niebieski, symulujący światło dzienne poprzez użycie odpowiedniej folii korekcyjnej. Oprawy wolframowe mogą być otwarte lub z soczewką fresnela, o mocy do ok. 20kW, oraz posiadają możliwość przyciemniania. Oświetlenie wolframowe jest zwykle używane do wnętrz, ponieważ pasuje do ciepłego światła, związanego z typowym oświetleniem domowym. Często używaną lampą tego typu jest np. Funsports Halogenowa 800W z płynną regulacją

Do zalet należą: Prawie idealne odwzorowanie kolorów, niska cena, brak rtęci w przeciwieństwie do świetlówek, dłuższa żywotność w porównaniu do standardowych żarówek, natychmiastowa stuprocentowa jasność bez konieczności rozgrzewania oraz możliwość zmiany jasności.

Do wad należą: Wytwarzają ekstremalne ilości ciepła, wymagają dużej mocy, lampa jest wrażliwa na oleje i nie może być dotykana. Istnieje ryzyko wybuchu takiej żarówki, co może skutkować rozbryzgiem gorących odłamków szkła.

HMI (Hydrargyrum Medium-Arc Lodide)

Jest to typ lampy tzw. wyładowczej, gazowej, która generuje światło za sprawą przepływu prądu przez komorę łukową, w której znajduje się mieszanina halogenków metali oraz opary rtęci. Lampa taka zawsze wyposażona jest w tzw. balast, czyli elektroniczny statecznik, który reguluje przepływ prądu przez łuk za pomocą wysokich częstotliwości, nie powodując migotania światła. HMI posiada dużą moc, nawet do 4 razy więcej niż zwykła lampa żarowa. Specyficzna mieszanka gazów w żarówce jest dobrana tak, by emitowała temperaturę barwową 6000K, zbliżoną do światła dziennego.

Lampy HMI są często używane, gdy potrzeba dużej mocy wyjściowej do odtworzenia lub zwiększenia światła dziennego oraz do oświetlania dużych przestrzeni.

Do zalet należą: Bardzo duża moc, wyższa wydajność od lamp żarowych, wysoka temperatura barwowa.

Do wad należą: Dość duży koszt, wymaga dużej mocy, wymaga zewnętrznego statecznika do zapłonu łuku. Przyciemnianie lampy jest możliwe do 50%, a światło zaczyna wchodzić w barwę niebieską, podczas uderzenia o ziemię żarówka może eksplodować rozbryzgując gorące szkło kwarcowe wraz z oparami rtęci.

Lampa fluorescencyjna

Lampa fluorescencyjna, czyli potocznie świetlówka, wykorzystuje wzniecanie oparów rtęci pod niskim ciśnieniem w celu wytworzenia światła ultrafioletowego, co powoduje, że powłoka luminoforu znajdująca się po wewnętrznej stronie szklanej rurki świeci. Światło fluorescencyjne jest znacznie wydajniejsze od światła żarowego i może generować do 100 lumenów na wat, podobnie jak w przypadku sygnału wyjściowego lampy HMI.

Spektrum emitowanego światła różni się od źródła żarzenia i zależy od użytej mieszanki gazów. Jest jednak osiągalne nawet 99 CRI. Oświetlenie fluorescencyjne jest najczęściej stosowane w oprawach po kilka świetlówek tzw. Kino-Flo. Lampy takie wytwarzają miękkie, równomierne światło i mogą być umiejscawiane blisko oświetlanych obiektów.

Do zalet należą: Wysoka wydajność, niskie zapotrzebowanie na moc, długa żywotność lamp, są znacznie chłodniejsze od lamp żarowych i HMI, generują miękkie światło, są stosunkowo lekkie.

Do wad należą: Migotanie, które nie nadaje się przy fotografowaniu, jednak modele przeznaczone do filmu mają stateczniki eliminujące migotanie. Warto tutaj zwrócić uwagę, że do celów filmowych używa się świetlówek z mieszanką gazów, dającą wysokie CRI. Świetlówki do użytku domowego najczęściej mają znacznie słabszy indeks odwzorowania kolorów.

Lampa LED (Light, Emitting Diode)

Led jest świecącą diodą półprzewodnikową, która dzięki poprawie mocy od kilku lat zaczęła być stosowana w branży filmowej. Lampy ledowe są bardzo wydajne, jednak w porównaniu z innymi źródłami światła są nadal bardzo ograniczone pod względem natężenia światła.

Diody ledowe są z natury monochromatyczne, wytwarzając tylko jedną długość fali. Aby uzyskać pełne spektrum światła białego stosuje się połączenie diody czerwonej, zielonej i niebieskiej lub za pomocą białych diod led, w których widoczne światło białe jest wytwarzane przez luminofory, które są wzbudzane przez ultrafioletową diodę led, emitującą światło.

Oświetlenie ledowe może być zrównoważone światłem dziennym lub wolframowym. Czasami może by przełączane lub ma zmienną temperaturę barwową. Niektóre lampy mają zmienny kolor w całym spektrum RGB (Red, Green, Blue, czyli czerwony, zielony i niebieski). Indeks CRI może osiągnąć wartość ponad 90.

Lampy ledowe stają się coraz powszechniejsze w branży filmowej, a to za sprawą swojej funkcjonalności. Mogą być zasilane baterią, dzięki czemu są przenośne i nie wymagają dodatkowego okablowania i stateczników. Mogą być lekkie i małe lub duże i w różnych kształtach, w zależności od zastosowania.

Obecnie oświetlenie ledowe przeżywa swój największy rozkwit i co roku firmy prześcigają się w ulepszeniach i innowacyjności. Dobrym przykładem takiej lampy jest Aputure Light Storm LS 1/2w – V-Mount

Do zalet należą: Dość miękkie równomierne światło, wysoka wydajność, niski pobór mocy, może być zasilana z baterii, możliwość równomiernego przyciemniania, długa żywotność, ekologiczna, niewrażliwe na wstrząsy, bez ryzyka wybuchu.

Do wad należą: Odwzorowanie kolorów na poziomie 90 plus, na szczęście cały czas rośnie. Jak na razie niska moc. Profesjonalne modele znacznie droższe od np. lamp fluorescencyjnych oraz żarowych.

Podsumowanie

Wszystkie rodzaje oświetlenia wymienione prze ze mnie w tym artykule miałem okazję niejednokrotnie używać i mimo, iż technologia lamp ledowych rozwija się obecnie w dużym tempie, zdając się zostawiać w tyle pozostałe technologie, to jednak wszystko zależy od zastosowania. Obecnie trudno by było zastąpić lampy HMI przy oświetlaniu ogromnych powierzchni tworząc wrażenie pełni dnia, np. lampą ledową czy żarową. Istnieje duże prawdopodobieństwo, że za jakiś czas, kiedy lampy ledowe osiągną CRI na poziomie 99 lub nawet 100 procent, a ich moc wyjściowa dorówna HMI, to może nadejdzie zmierzch trzech pozostałych technologii.